Vrijwillige participatie is de basis en noodzakelijke voorwaarde voor jeugdwerk, zoals vermeld in alle belangrijke Europese beleidsdocumenten. Een activiteit waaraan jongeren worden gedwongen deel te nemen, kan, hoe goed ook, nooit als jeugdwerk worden aangemerkt.
Jeugdwerk kan bijvoorbeeld ook in scholen of gevangenissen worden uitgevoerd, maar is geen jeugdwerk meer als jongeren om andere redenen dan hun eigen wil en motivatie deelnemen.